Idea rozwoju cz. 15

Ponieważ prawo różniczkowania, przystosowania i udoskonalenia rządzi zarówno organizmami organicznymi i ludzkimi społeczeństwami, wolno nam więc twierdzić, że społeczeństwo ludzkie jest najwyższą postacią zbiorowego życia, tak jak ciało ludzkie najwyższą formą organizmu. W takiem porównawczym, historyczno-rozwojowe oświetleniu można nawet wykazać, że społeczeństwo cywilizowane, a w szczególności ludy europejskie, zajmują najwyższy stopień kulturalnego rozwoju, co bynajmniej jeszcze nie znaczy, byśmy usprawiedliwiali i pochwalali wszystkie ich urządzenia, stosunki i czynności. Tak samo bowiem jak w każdym życiowym zrzeszeniu, i w społeczeństwie ludzkim grozi niebezpieczeństwo, że różniczkowanie społeczne i techniczne sprowadzi upadek lub zanik osobistej doskonałości składających je jednostek. Liberalni przedstawiciele ekonomicznej harmonii interesów uwzględniając tylko doskonałość przystosowania pominęli zupełnie rozwój indywidualny jednostki, a teoretycy socjalni z szeregu przyrodników pominęli go również uwzględniając wyłącznie doskonałość różniczkowania. Kapitał – jak mówi Marks -pokawałkował ludzi, a Haeckel to pokawałkowanie ludzi błogosławi jako przyrodnik wskazując, iż przez nieskończenie daleko posunięty podział pracy w naszych czasach powstałe nowe tej pracy gałęzie i nowe narzędzia nie tylko na wytwory pracy oddziałały, lecz również, i na charakter robotników i rzemieślników.